Het begint bijna een vaste rubriek te worden, maar ik kom er – onder andere door hier over financiën en aanverwante zaken te schrijven – steeds meer achter wat voor irrationeel wezen ik wel niet ben. Terwijl ik mezelf altijd zo analytisch en rationeel vind vond.
Tegelijkertijd is het heerlijk om te ontdekken dat voor al mijn rare trekjes gewoon termen bestaan. Blijkbaar is niet alleen Firista behept met irrationele denkfouten – de hele mensheid lijdt eraan.
Zo heb ik eerder geschreven over de Gamblers Fallacy en de Positivity Bias wat ons slechte beleggers maakt, en de Exponential Growth Bias, waardoor we het rente-op-rente effect niet snappen.
Deze week: de sunk cost fallacy én de mental accounting denkfout.
Allebei keihard blootgelegd doordat ik vorige week mijn museumjaarkaart verlengde…
Hoe lang duurt een museum?
Deze vraag stelde mijn zus blijkbaar vroeger aan mijn ouders. Het geeft aan hoe wij als kinderen over museumbezoeken dachten; we gingen liever niet. Maar toen ik ouder werd, ging ik het nut ervan inzien en begon ik museumbezoeken leuk te vinden.
Vooral op stedentrips, naar bijvoorbeeld Parijs, ging ik naar alle bekende musea. En dan niet voor een uurtje. Nee, dan plande ik minstens een hele ochtend voor alle verdiepingen van het Centre Pompidou en de hele volgende ochtend voor Musée d’Orsay of de tuinen van Rodin.
Tot ik jaren later durfde toe te geven dat ik helemaal niet van uren in een museum rondhangen houd. Ik heb het na een uurtje meestal wel gehad, twee max. Daarna neem ik eigenlijk toch niets meer echt in me op en krijg ik alleen maar moeie voeten.
Toch bleef ik hele ochtenden gaan, nadat ik een kaartje had betaald. Waarom? Blijkbaar is dat de sunk cost fallacy:
De sunk cost fallacy is een denkfout waarbij mensen de neiging hebben om vast te houden aan eerdere investeringen van tijd, geld of moeite. Ze blijven hun beslissingen rechtvaardigen, zelfs als dat irrationeel is, enkel omdat die investering al is gedaan.
Ik had een ticket betaald, dus voelde me verplicht om het maximale eruit te halen, ook al had ik er geen zin meer in.
Zo irrationeel, maar zo herkenbaar!
Museumjaarkaart tegen de sunk cost fallacy!
En toen ontdekte ik de museumjaarkaart en kon ik heel vaak heel kort naar een museum gaan. En dat deed ik dan ook. Sommige jaren meer, andere minder. Uurtje over? Even het Rijks in. Ik telde niet hoe vaak ik ging en of ik de kaart er wel uit haalde. Er zullen vast jaren bij geweest zijn met minder dan vier bezoeken, dan had je de kaart er eigenlijk “niet uit”. Maar dat deerde allemaal niet. Ik had al betaald dus elk bezoek voelde als gratis. En ik hoefde niet tegen mijn zin in te blijven om mijn investering er uit te halen!
Mijn culturele batterij opladen in Nederland
In 2022 heb ik de kaart – net als veel andere abonnementen – de deur uitgedaan, omdat we uit Nederland vertrokken.
De enige momenten gedurende een groot deel van het jaar dat ik nog iets van cultuur meekrijg, is als er een een lokaal dorpsfeest is of als we een kasteel bezoeken ofzo. Maar toen we vorige zomer twee maanden in Nederland zouden verblijven, wilde ik graag weer wat cultuur opsnuiven. De batterij opladen voor de rest van het jaar.
Onze eerste cat-sit was in Doorn en ik wilde Huis Doorn wel eens zien. Dat kost los 15 euro. Ik zou ook (voor het eerst van mijn leven, maar dat terzijde) een paar dagen in Groningen verblijven; dan kan ik net zo goed het Groninger museum even instappen. En het leek me fijn weer eens een Amsterdams museum binnen te lopen, als ik daar toch 1,5 maand midden in het centrum op iemands huis aan het passen ben.
Maar: ik ga geen €15,- plus € 25,- plus € 20,- uitgeven! Zonde van het geld! 60 euro voor die drie bezoeken, dat klonk als erg veel geld. En dan zou ik vast weer langer blijven dan ik eigenlijk wilde.
Oplossing? => Nog meer geld uitgeven en opnieuw een museumjaarkaart aanschaffen!
3 keer 25 euro is veel meer dan 1 keer 75!
De kaart kostte € 75,-. En ineens voelt het helemaal oké om drie keer een kort bezoek te doen. Ik ging er van uit dat ik nog wel meer musea zou bezoeken, maar zelfs als dat niet zo zou zijn, voelde dit als een veel betere deal. Drie bezoeken en de mogelijkheid tot meer!
Dat is waar mental accounting om de hoek komt kijken:
Mental accounting is de neiging om geld in aparte mentale ‘potjes’ te verdelen, waardoor je verschillend omgaat met hetzelfde geld afhankelijk van het ‘doel’ dat je eraan toekent. De ene euro kan zo als veel meer geld voelen dan een andere, terwijl het dat natuurlijk niet is.
Irrationeel? Zeker. Maar ook ontzettend menselijk. Godzijdank.
In mijn hoofd zit die €75,- in het ‘museum-potje’. En omdat ik het bedrag in één keer heb uitgegeven, voelt elk volgende bezoek daarna als “gratis” of “extra waarde”. Drie keer €25,- los betalen zou veel pijnlijker voelen – dan zie ik elk bezoek als een aparte uitgave, die ik opnieuw moet rechtvaardigen (en dus weer te lang ga blijven). Terwijl het totaalbedrag hetzelfde is.
Ik heb uiteindelijk meer dan drie museumbezoeken gedaan, maar zelfs als het bij drie was gebleven, zou die 75 euro een stuk beter aanvoelen dan drie losse tickets.
Zo meteen weer lekker irrationeel doen
Afgelopen juni moesten we ons huurhuis in Spanje uit en momenteel zitten we op een geweldige cat-sit ergens midden Frankrijk. Volgende week gaan we naar Nederland, op huizen passen van vrienden en cat-sits via de website. In totaal zullen we weer zo’n twee maanden in Nederland in verblijven.
Vorige week kreeg ik een mailtje: of ik de museumjaarkaart wilde verlengen à € 69,- .
Ik heb het meteen gedaan. Ik kijk uit naar straks even voor de regen schuilen in het Stedelijk of juist de airco opzoeken in het Rijks. En ik kan naar het dak van de nieuwe kerk en misschien eindig ik wel in Haarlem of Rotterdam of een ander leuk deel van Nederland.
En al ga ik niet; het jaar is lang en misschien kom ik nog wel een keer in Nederland. Dan ga ik dan. En zelfs als ik het hele volgende jaar helemaal niet ga, dan nog ben ik blij met mijn kaart. Dan beschouw die uitgave gewoon als een goed doel, weer een ander (mentaal) potje. Musea mogen mijn geld hebben, ze doen er vast leuke dingen van. Dan is elk bezoek dat ik wel ga doen, gewoon extra bovenop mijn goede doel!
Conclusie
Het is heerlijk om soms ongegeneerd irrationeel te zijn. En ik heb twee gedragsbiassen ontdekt voor de prijs van één, dus het is eigenlijk sowieso een koopje geweest, die museumjaarkaart.
Wat een leuke en interessante blog Firista. Het zette me aan het denken, niet zozeer over musea. Wij hebben geen museumjaarkaart, die zal er voorlopig ook niet komen, te weinig van zulke uitstapjes. Wel veel musea bezocht in binnen- en buitenland. Denk ook niet dat we dat in de komende jaren vaker dan nu gaan doen. Maar ik ben er inmiddels wel achter dat iets kopen niet altijd betekent dat je het gebruikt. Of het nu een dienst of product is. Zo heb ik jaren geleden afgeleerd om iets in een restaurant te eten waar ik – als het eenmaal voor mijn neus staat – niet op heb gerekend of niet smakelijk vind. Jammer dan denk ik nu, bestel ik wat anders. En of dat zonde is van mijn geld. Ik vind van niet, zonde van mijn geld is iets eten wat ik niet wil eten. Is hier een woord of uitdrukking voor?
Ook herkenbaar! Is dat niet ook gewoon de sunk cost fallacy ? Ik heb er nou eenmaal voor betaald, dus zal er van genieten ook…goed dat je er tegenin gaat 🙂
Ja, je hebt gelijk, same difference. Ik herinner me de eerste keer dat ik zoiets deed. Ik kreeg een bord vlees in Portugal. Ik dacht dat ik iets met groente en wat vlees besteld had. Het was echt alleen maar vlees, een berg van hier tot Tokyo. Mijn man moest erg lachen toen hij mij gezicht zag en ik moest er later ook om lachen. Toen ik het voorgezet kreeg kon ik wel janken. Ze hadden het druk en niemand sprak Engels. We hebben geld op tafel gelegd en zijn vertrokken. Ik voelde me zo opgelucht!
Leuk stuk, vooral die mental accounting komt mij bekend voor. We hebben voor veel grote uitgaven potjes, maar ik denk weinig meer na over de uitgave (als in kritisch zijn) als het potje vol zit.
Nog zo een: contant geld uitgeven is veel lastiger (want tastbaar) dan pinnen.
Ja, die zijn ook goed. Die mental accounting verklaart opeens zo veel! Ook waarom ik een potjes-systeem heb, ook al stelt die niet veel voor; om dat irrationele gedrag toch een beetje onder controle proberen te houden. Maar precies zoals je zegt, ook daar ken je andere waarden toe aan dezelfde euro. Bizar zijn we toch 🙂
Grappig dit, ik merk dat ik tegenwoordig juist makkelijker cash uitgeef, want dat komt niet automatisch in mijn digitale overzichten.
Ik hou van mijn museumkaart. Ik ga graag en vaak naar musea dus in mijn geval is het geen vraag of ik goedkoper uit ben. En mocht het een enkel jaar wel zo zijn, dan ben ik genoeg cultuurliefhebber om te denken dat zo’n structurele bijdrage vast op een of andere manier goed is voor de sector, en dat vind ik ook een prima besteding van mijn euro’s. Zelf merk ik dat niet het geld op zich, maar het erover nadenken en een beslissing nemen (‘is dit op dit moment wel de besteding die ik wil doen’) een drempel is voor mij om leuke dingen te doen, misschien een pathologische neiging om sunk cost fallacy te willen vermijden? Dus ik zorg dat dingen waar ik wél geld aan uit wil geven zo veel mogelijk vooraf/in een abonnement betaald zijn zodat ik er geen beslisenergie meer aan ga besteden.
Beslisenergie, wat een goede term, die kende ik nog niet! Beslissingsvermoeidheid natuurlijk wel, maar dan is het eigenlijk al te laat. Ik ga er geen beslisenergie aan besteden. Heerlijk, die ga ik gebruiken 🙂